ازدواج علاوه بر ابعاد عاطفی و اجتماعی، یک قرارداد قانونی است که تعهدات و حقوق مالی مشخصی را برای هر دو طرف ایجاد می‌کند. بسیاری از زنان از تمام حقوق مالی خود در طول زندگی مشترک یا در زمان جدایی، اطلاع دقیقی ندارند.
اگرچه مهریه شناخته‌شده‌ترین حق مالی زن پس از ازدواج است، اما این تنها حق او نیست. قانون، حقوق متنوع دیگری شامل نفقه، اجرت‌المثل، نحله، ارث و تنصیف اموال، حق مستمری شوهر را نیز برای زن درنظر گرفته است.
نکته مهم:
خیلی از افراد مفهوم اجرت المثل را با نحله اشتباه می گیرند. اما این 2 تفاوت هایی با هم دارند.
تفاوت اجرت المثل و نحله در این است که اگر زن به هر دلیلی (مانند عدم اثبات شرایط) نتواند اجرت‌المثل دریافت کند، و طلاق به درخواست مرد باشد، دادگاه مبلغی را متناسب با سال‌های زندگی مشترک به عنوان «نحله» (بخشش) برای زن تعیین می‌کند. اجرت‌المثل یک «حق» و دستمزد است، اما نحله یک «بخشش» اجباری قانونی است.
دریافت بسیاری از این حقوق (به جز مهریه) مستقیماً به انجام وظایف زناشویی مانند تمکین وابسته است. در واقع، چالش نفقه در صورت عدم تمکین یکی از نتایج اصلی در این امور است و کوتاهی در تمکین ( پیروی زن از همسر در امور زناشویی و خانه‌داری) می‌تواند منجر به از دست دادن آن‌ها شود. چالش اصلی در این پرونده‌ها، معیارهای قانونی و نحوه دقیقی است که دادگاه برای محاسبه این مطالبات مالی به کار می‌گیرد. البته در برخی موارد مهریه هم قطع می شود که موارد عدم تعلق مهریه را در مطلبی جداگانه توضیح داده ایم.
حقوق مالی زن در ازدواج
یکی از پرسش‌های متداول در میان بانوان این است که زن در زندگی مشترک چه حقوق مالی دارد و سهم او از ازدواج چیست؟ در پاسخ باید گفت که ازدواج، به عنوان یکی از عقود پیش‌بینی‌شده در قانون مدنی، آثار حقوقی ویژه‌ای به دنبال دارد. با انعقاد این عقد، زن و مرد نسبت به یکدیگر محرم می‌شوند، رابطه زوجیت میان آن‌ها برقرار می‌گردد و متقابلاً حقوق و تکالیفی برای هر دو طرف ایجاد میشود که حقوق مالی زن نیز بخشی از همین آثار است. آگاهی از این حقوق، گامی اساسی برای تصمیم‌گیری آگاهانه و تضمین امنیت مالی است. در این مقاله، به زبان ساده و کاربردی، 6 مورد از مهم‌ترین حقوق مالی زن در ازدواج (دائم و موقت) را بررسی می‌کنیم و به شرایط دریافت هرکدام می‌پردازیم.
1. مهریه: اولین و شناخته‌شده‌ترین حق مالی زن
مهریه، شناخته‌شده‌ترین حق مالی زن است که بلافاصله پس از جاری شدن صیغه عقد (چه دائم و چه موقت) به مالکیت کامل زن درمی‌آید.
-
زمان مطالبه: زن هر زمانی که بخواهد، چه در طول زندگی مشترک و چه در هنگام طلاق، می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند.
-
انواع مهریه: مهریه به دو صورت اصلی تعیین میشود:
-
عندالمطالبه: زن هر زمان که اراده کند، می‌تواند مهریه عندالمطالبه را دریافت کند و مرد ملزم به پرداخت است.
-
عندالاستطاعه: پرداخت مهریه عندالستطاعه منوط به توانایی مالی مرد است.
-
-
مهرالمثل: اگر در عقد دائم مهریه مشخص نشده باشد و قبل از تعیین آن، رابطه‌ای صورت گیرد، «مهرالمثل» (بر اساس شان و جایگاه زن) به او تعلق می‌گیرد.
نکته مهم: تصورات اشتباهی مانند "خیانت" یا "عدم تمکین" باعث از بین رفتن حق مهریه نمی‌شود. مهریه یک دین قطعی بر گردن مرد است، مگر آنکه زن با رضایت کامل آن را ببخشد (ابراء کند).
2. نفقه: هزینه جاری زندگی مشترک
نفقه به معنای تامین تمام نیازهای متعارف و متناسب با شان زن در زندگی مشترک است. این مورد یکی از وظایف اصلی شوهر در ازدواج دائم محسوب میشود.
بر اساس قانون، نفقه شامل موارد زیر است:
-
مسکن (متناسب با شان زن)
-
پوشاک
-
غذا و خوراک
-
اثاثیه منزل
-
هزینه‌های بهداشتی و درمانی متعارف
شرط اصلی دریافت نفقه: مهم‌ترین شرط قانونی برای دریافت نفقه در ازدواج دائم، تمکین شامل تمکین عام و خاص از سوی زن است. تمکین عام به معنای پذیرش ریاست مرد بر خانواده و سکونت در منزل مشترک، و تمکین خاص به معنای برقراری روابط زناشویی است.
-
نفقه در عقد موقت: در عقد موقت (صیغه)، زن حق نفقه ندارد، مگر اینکه ضمن عقد به صورت صریح شرط شده باشد.
-
ضمانت اجرا: عدم پرداخت نفقه (در صورت تمکین زن و توانایی مالی مرد) می‌تواند با ارائه مدارک لازم برای اثبات ترک انفاق منجر به شکایت کیفری «ترک انفاق» و مجازات حبس برای مرد شود.
3. اجرت المثل ایام زوجیت: دستمزد کارهای خانه
بر اساس قانون، زن هیچ وظیفه شرعی یا قانونی برای انجام کارهای منزل مانند آشپزی، نظافت یا نگهداری از فرزندان ندارد. اجرت‌المثل، دستمزدی است که برای این خدمات به زن تعلق می‌گیرد.
شرایط دریافت اجرت المثل:
- زن کارهایی را در منزل انجام داده باشد که شرعاً وظیفه او نبوده است.
-
این کارها به دستور یا درخواست شوهر انجام شده باشد.
-
زن قصد نداشته باشد که این کارها را به صورت رایگان (تبرعی) انجام دهد. (اثبات این مورد معمولاً آسان است، زیرا فرض بر عدم تبرع است).
-
اجرت‌المثل هم در طول زندگی و هم در زمان طلاق قابل مطالبه است و میزان آن توسط کارشناس دادگستری بر اساس سال‌های زندگی مشترک و شان زن محاسبه میشود.
4. شرط تنصیف اموال
این مورد یکی از مهم‌ترین شروط ضمن عقد است که اغلب نادیده گرفته میشود. «تنصیف اموال» یک قانون خودکار نیست، بلکه یک شرط است که باید توسط مرد در سند ازدواج امضا شده باشد.
شرایط اجرای شرط تنصیف:
-
مرد باید این شرط را در عقدنامه امضا کرده باشد.
-
درخواست طلاق باید از جانب مرد باشد (نه به درخواست زن).
-
طلاق نباید ناشی از تخلف زن از وظایف همسری (مانند سوء رفتار یا عدم تمکین) باشد.
-
این شرط فقط شامل اموال و دارایی‌هایی میشود که شوهر بعد از تاریخ ازدواج به دست آورده است.
در صورت وجود این شرایط، دادگاه مرد را موظف می‌کند تا سقف نصف (۵۰ درصد) از دارایی کسب‌شده در طول ازدواج را به زن منتقل کند.
5. ارث: سهم زن پس از فوت شوهر
یکی دیگر از حقوق مالی زن، سهم‌الارث است. این حق فقط در ازدواج دائم وجود دارد و در عقد موقت، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند (مگر اینکه مرد تا یک سوم اموال خود را برای همسر موقت وصیت کند).
میزان سهم‌الارث زن به شرح زیر است:
-
در صورت داشتن فرزند: اگر مرد از همسر فعلی یا همسران قبلی خود فرزندی داشته باشد، سهم زن «یک‌هشتم» (1/8) از اموال منقول و قیمت اموال غیرمنقول (مانند زمین و خانه) است.
-
در صورت نداشتن فرزند: اگر مرد هیچ فرزندی نداشته باشد، سهم زن «یک‌چهارم» (1/4) است.
همچنین می توانید محاسبه سهم الارث آنلاین به دست آورید.
6. مستمری: حقوق بازنشستگی پس از فوت
اگر شوهری که فوت می‌کند، کارمند، بازنشسته یا تحت پوشش بیمه‌های اجتماعی (مانند تامین اجتماعی) بوده و مستمری‌بگیر باشد، همسر دائم او حق دریافت مستمری را خواهد داشت.
-
این حق معمولاً ۵۰ درصد از مستمری متوفی برای همسر است (و مابقی بین فرزندان واجد شرایط تقسیم میشود).
-
نکته بسیار مهم: برخلاف تصور عموم، ازدواج مجدد همسر پس از فوت شوهر، مانع دریافت این مستمری نخواهد شد و این حق برای زن محفوظ است.
نتیجه‌گیری
حقوق مالی زن در ازدواج، مجموعه‌ای از حمایت‌های قانونی است که برای ایجاد تعادل و امنیت مالی در خانواده در نظر گرفته شده است. آگاهی از جزئیات مهریه، نفقه، اجرت‌المثل، شرط تنصیف و سایر حقوق، به شما کمک می‌کند تا با دیدی باز وارد زندگی مشترک شوید یا در صورت بروز اختلاف، از حقوق قانونی خود دفاع کنید. از آنجا که قوانین خانواده پیچیدگی‌های زیادی دارد، توصیه میشود برای هرگونه اقدام قانونی، حتماً با یک وکیل متخصص خانواده مشورت نمایید.
